Μολών λαβέ
Οι Θερμοπύλες αποτελούσαν πάντα για μένα έναν τόπο ιερό, ένα μέρος με πολλούς συμβολισμούς.
Από πολύ καιρό ήθελα να κάνω παραπάνω από μια απλή επίσκεψη στο μνημείο του Λεωνίδα και στον τόπο διεξαγωγής της μάχης των Θερμοπυλών. Ήθελα να νιώσω από κοντά κάτι από το πνεύμα και την ατμόσφαιρα αυτής τις ιστορίας, της μάχης των Θερμοπυλών.
Περίπου τον 5ο π.Χ. αιώνα, οι Έλληνες με τους Πέρσες (το σημερινό Ιράν) δεν τα πήγαιναν πολύ καλά.
Οι διαμάχες είχαν ξεκινήσει μετά την κατάκτηση της Ιωνίας (της Μικράς Ασίας) από τον Πέρση βασιλιά Κύρο Β. Οι Ίωνες εξεγέρθηκαν με τη βοήθεια Ελλήνων και οι Πέρσες αποφάσισαν να εκδικηθούν.
Στην πρώτη τους προσπάθεια εναντίων των Ελλήνων οι Πέρσες ηττήθηκαν στον Μαραθώνα (490 π.Χ.).
Το 480 π.Χ. ο τότε βασιλιάς των Περσών Ξέρξης, επιτέθηκε στην Ελλάδα για 2η φορά με περίπου 300.000 άνδρες, με σκοπό όχι απλώς να εκδικηθεί αλλά να την κατακτήσει ολόκληρη.
Ο στρατός των Μήδων, ξεκίνησαν την εκστρατεία τους από τα βόρεια. Αφού διέσχισαν τη Θράκη, τη Μακεδονία και τη Θεσσαλία, στρατοπέδευσαν κοντά στην Τραχίνια, ανάμεσα στους ποταμούς Μέλα και Ασωπό.
Καθώς οι Πέρσες έρχονταν από τα βόρεια, ο Αθηναίος πολιτικός και στρατηγός Θεμιστοκλής έπεισε τους Έλληνες να κλείσουν τα στενά των Θερμοπυλών, τη μοναδική σχετικά βατή δίοδο από τη βόρεια προς τη νότια Ελλάδα.
Το ανάγλυφο της περιοχής στερούσε από τους Πέρσες το αριθμητικό πλεονέκτημα κι έτσι οι Έλληνες είχαν ίσες πιθανότητες επιτυχίας.
Οι Πέρσες έφθασαν στις Θερμοπύλες στα τέλη Αυγούστου.
Εκείνη την περίοδο, οι Σπαρτιάτες γιόρταζαν τα Κάρνεια, ενώ ήταν επίσης η περίοδος των Ολυμπιακών Αγώνων — μια σύγκρουση εκείνη την περίοδο θεωρούνταν ιεροσυλία.
Παρ’ ολ’ αυτά, οι Έφοροι της Σπάρτης θεώρησαν ότι η επείγουσα κατάσταση ήταν σοβαρή δικαιολογία για να στείλουν στρατό με αρχηγό τον βασιλιά Λεωνίδα.
Ο χρησμός της Πυθίας των Δελφών ήταν: είτε η Σπάρτη θα χαθεί, είτε θα χάσει ένα βασιλιά.
Μετά από 4 μέρες αναμονής, οι Πέρσες επιτέθηκαν.
Τις 2 πρώτες ημέρες της μάχης οι Έλληνες αντιστέκονταν σθεναρά.
Αυτό οφειλόταν στη στρατηγική του Σπαρτιάτη βασιλιά Λεωνίδα, στην υπεροχή των Ελλήνων σε οπλισμό, αλλά και στη στενότητα του χώρου, που δεν επέτρεπε στους Πέρσες να αναπτυχθούν σε πλάτος και να αξιοποιήσουν τους εξαίρετους τοξότες τους.
Την 3η μέρα όμως, ένας Έλληνας, ο Εφιάλτης, παρουσιάστηκε στον Ξέρξη.
Ο Εφιάλτης που ήταν γνώστης της περιοχής, προσφέρθηκε να υποδείξει στους Πέρσες ένα στενό και δύσβατο μονοπάτι που οδηγούσε από το όρος Καλλίδρομο στις Θερμοπύλες, πίσω από το μέτωπο των Ελλήνων. Μάλιστα ανέλαβε να τους οδηγήσει από για να χτυπήσουν έτσι στα νώτα των Ελλήνων.
Το στενό αυτού πέρασμα ονομαζόταν “Ανοπαία Ατραπός”.
Η λέξη «Ατραπός» σημαίνει μονοπάτι ή πέρασμα, που δύσκολα το ακολουθεί κανείς. Η λέξη «Ανοπαία» σημαίνει πως το μονοπάτι δεν είναι εύκολα ορατό (δεν φαίνεται).
Για την κυκλωτική κίνηση των Περσών, επιλέχθηκαν οι 10.000 επίλεκτοι φρουροί του βασιλιά, γνωστοί και ως “Αθάνατοι”.
Οι “Αθάνατοι” ακολούθησαν τον Εφιάλτη με τη δύση του ηλίου. Όλο το βράδυ περπατούσαν στο μονοπάτι που τους οδηγούσε ο Έλληνας προδότης.
Επειδή και οι ελληνικές δυνάμεις γνώριζαν την ύπαρξη της Ανοπαίας Ατραπού, είχαν θέσει ως φρουρούς του περάσματος 1.000 Φωκείς.
Οι Πέρσες απώθησαν τους Φωκείς, οι οποίοι αιφνιδιάστηκαν, αφού δεν ανέμεναν επίθεση των Περσών μέσω της Ανοπαίας ατραπού.
Έτσι, κύκλωσαν τους Έλληνες.
Ο Εφιάλτης είχε εκπληρώσει το ρόλο του. Για τη πράξη του αυτή ο Πέρσης αυτοκράτορας του έδωσε μια μεγάλη χρηματική ανταμοιβή.
Όταν έμαθε ο Σπαρτιάτης βασιλιάς Λεωνίδας ότι οι Έλληνες είχαν προδωθεί, αποδέσμευσε τις συμμαχικές δυνάμεις, προκειμένου για να οργανωθεί νέα άμυνα των Ελλήνων νοτιότερα.
Κράτησε μαζί του στις Πύλες μονάχα επίλεκτες και εθελοντικές δυνάμεις.
Ο Λεωνίδας πίστευε ότι έπρεπε να πεθάνει για να σωθεί η Σπάρτη, γι’ αυτό και πήρε μονάχα 300 Σπαρτιάτες, οι οποίοι είχαν γιους. Εκτός από αυτούς, 700 Θεσπιείς έμειναν μαζί με τους γενναίους Σπαρτιάτες στα στενά των Θερμοπυλών για τη τελική μάχη.
Ο Ξέρξης πιστεύοντας ότι οι Έλληνες θα υποχωρούσαν μπροστά στον όγκο των περσικών στρατευμάτων, έστειλε πρεσβευτή για να πείσει τον Λεωνίδα να καταθέσει τα όπλα.
Η απάντηση του Λεωνίδα ήταν το ηρωικό «Μολών λαβέ» (Έλα να τα πάρεις!).
Το “Μολών λαβέ” αποδίδεται στα νέα ελληνικά ως “Έλα να τα πάρεις”, ή “Come and get them” στην γνωστή αμερικανική ταινία 300.
Όμως έχει πολύ μεγάλη σημασία η ακριβής απόδοση και η ετυμολογία της φράσης “Μολών λαβέ”.
Το ρήμα “μολώσκω” σημαίνει: πηγαίνω κάπου αφού πρώτα βρω τα ψυχικά αποθέματα.
Μολώσκω: πηγαίνω κάπου αφού πρώτα βρίσκω τα ψυχικά αποθέματα, αόριστος: ε-μολ-ον, μετοχή: μολών.
Η φράση “Μολών λαβέ” λοιπόν που είπε ο Λεωνίδας στον Ξέρξη, δεν σημαίνει ακριβώς “Έλα να τα πάρεις”, γιατί τότε θα του έλεγε “Ελθών λαβέ”.
Το “Μολών λαβέ” είναι μια φράση που εμπεριέχει απειλή, δηλαδή σημαίνει, “βρες πρώτα το σθένος, τα ψυχικά αποθέματα, και έπειτα έλα”.
Ή όπως θα λέγαμε σήμερα “αν σου βαστάει, έλα”.
Η μάχη ήταν αναπόφευκτη, αλλά ο Ξέρξης προτίμησε να περιμένει τέσσερις μέρες, πιστεύοντας ότι οι Έλληνες θα διασκορπιστούν.
Η έκβαση της μάχης ήταν φυσικά η ήττα και ο θάνατος του Λεωνίδα, των 300 Σπαρτιατών και των 700 Θεσπιέων.
Οι Πέρσες εξόντωσαν ολόκληρη τη δύναμη που έμεινε στο πεδίο της μάχης.
Η μάχη των Θερμοπυλών απέκτησε τεράστια φήμη καθώς ενέπνευσε τις επόμενες γενιές, με το παράδειγμα των λίγων και ανδρείων στρατιωτών του Λεωνίδα.
Aποτελεί μια από τις πιο σημαντικές μάχες στην ελληνική και στην παγκόσμια ιστορία, λαμπρό παράδειγμα αυταπάρνησης και αυτοθυσίας.
Ο Λεωνίδας και οι άνδρες του, οι 300 Σπαρτιάτες και οι 700 Θεσπιείς αποτελούν παράδειγμα ηρωϊσμού των ελεύθερων ανδρών που υπερασπίζονται την πατρίδα τους και την ελευθερία τους.
Τέλος, η μάχη των Θερμοπυλών έδειξε τα πλεονεκτήματα της στρατιωτικής εκπαίδευσης των Σπαρτιατών, του καλύτερου εξοπλισμού και της έξυπνης χρήσης της γεωμορφολογίας.
Θερμοπύλες
Τιμή σ’ εκείνους όπου στην ζωή των
ώρισαν και φυλάγουν Θερμοπύλες.
Ποτέ από το χρέος μη κινούντες·
δίκαιοι κ’ ίσιοι σ’ όλες των τες πράξεις,
αλλά με λύπη κιόλας κ’ ευσπλαχνία·
γενναίοι οσάκις είναι πλούσιοι, κι όταν
είναι πτωχοί, πάλ’ εις μικρόν γενναίοι,
πάλι συντρέχοντες όσο μπορούνε·
πάντοτε την αλήθεια ομιλούντες,
πλην χωρίς μίσος για τους ψευδομένους.Και περισσότερη τιμή τούς πρέπει
όταν προβλέπουν (και πολλοί προβλέπουν)
πως ο Εφιάλτης θα φανεί στο τέλος,
κ’ οι Μήδοι επί τέλους θα διαβούνε.Κ.Π. Καβάφης
Όσο για την τύχη του Εφιάλτη;
Όταν οι Πέρσες νικήθηκαν και έφυγαν από την Ελλάδα, η Δελφική Αμφικτυονία, επικήρυξε τον Εφιάλτη έναντι χρηματικής αμοιβής και γι’ αυτό ο Εφιάλτης κατέφυγε στη Θεσσαλία.
Όταν έπειτα από χρόνια γύρισε στην πατρίδα του, την Αντίκυρα της Μαλίδας, δολοφονήθηκε. Ο άντρας που τον σκότωσε λεγόταν Αθηνάδης, και ο οποίος σύμφωνα με τον Ηρόδοτο αναγνώρισε τον Εφιάλτη.
Φωτογραφίες από την πεζοπορία (05/2017)
Οι παρακάτω φωτογραφίες είναι από την πεζοπορία που κάναμε στο μονοπάτι του Εφιάλτη, τον Μάιο του 2017.
Γιώργος Κατσιάμπας, 05/2017
